Καρκινος

Γιατί μας τρομάζει ακόμα η ιδέα στο άκουσμα του καρκίνου, αφού δεν είναι η μόνη ασθένεια που δεν έχει πλήρως εξηγηθεί, ούτε η μόνη ασθένεια που σε κάποια στάδια δεν θεραπεύεται (όπως επίσης π.χ η σκλήρυνση κατά πλάκας).

Η αντίληψη αυτή για τον καρκίνο έχει μια πολιτισμική διάσταση, η οποία είναι ταυτόχρονα συγκινησιακή και ανορθολογική.

Το παρόν ενημερωτικό έντυπο έχει σκοπό να απαντήσει στα πιο βασικά ερωτήματα στα οποία εμπλέκεται ο άνθρωπος όταν βρεθεί αντιμέτωπος με τον καρκίνο.

Η βασική ιδέα ομως αυτού του φυλλαδίου όπως και η δική μου πεποίθηση είναι ότι πλέον μπορούμε να θεωρούμε τον καρκίνο μια ασθένεια σαν όλες τις άλλες.

Πραγματικά πιστεύω ότι ο καρκίνος σήμερα μπορεί να προληφθεί, και οι γιατροί παίζουν σημαντικό ρόλο στην πληροφόρηση και την εκπαίδευση του κοινού.

Παλαιότερα η διάγνωση του καρκίνου γινόταν καθυστερήμενα και ο ασθενής καθώς και ο γιατρός βρίσκονταν συχνά σε δύσκολη θέση και οι επιλογές της θεραπευτικής  αντιμετώπισης ήταν σύχνα λίγες.

Σήμερα η ευαισθητοποίηση, η έγκυρη ενημέρωση του κοινού καθώς και οι τεχνολογικές προόδοι επιτρέπουν τον εντοπισμό της ασθένειας σε πολύ πρώϊμο στάδιο.

Η εξέλιξη των απεικονιστικών μηχανημάτων, όπως νέοι αξονικοί και μαγνητικοί τομογράφοι, μαγνητική τομογραφία με φασματοσκοπία, PET/CT, μας επιτρέπουν τον εντοπισμό της ασθένειας σε πολύ πρώϊμο στάδιο.

Όσον αφορά την αντιμετώπιση του καρκίνου  η εξέλιξη των χημειοθεραπευτικών φαρμάκων, όπως και η αλματώδης τεχνολογική εξέλιξη στην ακτινοθεραπεία, επιτρέπουν την εφαρμογή μιάς αντικαρκινικής θεραπείας απολύτως στοχευμένη, με την μείωση των παρενεργιών, προσφέροντας μια πολύ καλή ποιότητα ζωής στον ασθενή, στοχεύοντας στην ίαση.

Το επόμενο βήμα στην ογκολογία θα είναι αυτό κατά το οποίο η αντινεοπλασματική θεραπεία δεν θα ειναι μόνο στοχευμένη αλλά και εξατομικευμένη για τον κάθε πάσχοντα από τον καρκίνο. Έτσι κάποιος πλέον μπορεί να αντιληθφεί ότι πλέον οι αντινεοπλασματικές θεραπείες κωδικοποιούνται και οι παρενέργιες τους είναι όλο και πιό ελεγχόμενες.

Κλείνοντας το μύνημα το οποίο θα ήθελα να δώσω είναι ότι πλέον ο καρκίνος μπορεί να είναι μια ελεγχόμενη πάθηση, δεν πρέπει να προκαλεί φόβο αλλά και ούτε να υποτιμάται, η οποία δεν αποτελεί πλέον ένα ζήτημα ταμπού, και  η οποία δεν μπορεί πια να μας εμποδίσει να σκεπτόμαστε με αισιοδοξία το μέλλον.

Ο καρκίνος προέρχεται από γενετικές ανωμαλίες που εμφανίζονται μέσα στο ίδιο το κύτταρο. Αυτές προκαλούν τον άναρχο πολλαπλασιασμό των κυττάρων που οδηγεί στο σχηματισμό ενός όγκου ή νεοπλασίας. Ο οργανισμός μπορεί να θεωρηθεί μια κοινωνία αποτελούμενη από δισεκατομμύρια άτομα: τα κύτταρα.

Κάθε ανθρώπινο όργανο περιλαμβάνει ένα σταθερό νούμερο κυττάρων, που του επιτρέπει να διασφαλίζει τη λειτουργία του. Υπό κανονικές συνθήκες όταν ένα κύτταρο πεθαίνει, ένα άλλο διαιρείται, προκειμένου να το αντικαταστήσει, έτσι ώστε να διατηρείται πάντα η ισορροπία (ομοιόσταση). Η παραπάνω κυτταρική διαδικασία ελέγχεται από γονίδια, τα οποία περιέχονται στο DNA (μεταλλάξεις ή μεταλλαγές του DNA). Ο κακοήθης μετασχηματισμός του κυττάρου επέρχεται εξαιτίας της συσσώρευσης μεταλλάξεων σε ορισμένα γονίδια που συμβάλουν στη ρύθμιση του κυτταρικού κύκλου.

Ο καρκίνος είναι μια ασθένεια των γονιδίων, με αποτέλεσμα την απώλεια της ομοιόστασης (ισοροποία λειτουργίας) του οργάνου του οποίου τα κύτταρα  υπέσθησαν μεταλλάξεις.

Περίπου 60 παράγοντες καταχωρίζονται ως καρκινογόνοι για τον άνθρωπο. Ανάμεσά τους ο καπνός, το αλκοόλ, η ηλιακή ακτινοβολία, και η διατροφή παράγοντες οι οποίοι ελέγχονται ατομικά από τον άνθρωπο, ενοχοποιούνται για το 50%τουλάχιστον των καρκίνων.

1. ΚΑΠΝΟΣ: Ενας από τους πιο ισχυρούς παράγονντες καρκινογένεσης. Το 80% του καρκίνου του πνεύμονα αποδίδονται στον καπνό, και ειδικότερα στους υδατάνθρακες που περιέχονται στην πίσσα. Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου αυξάνεται πιο πολύ εάν η χρήση τσιγάρου αρχίσει από την εφηβεία.

2. ΑΛΚΟΟΛ: Το αλκοόλ ενοχοποιείται για τη εμφάνιση του καρκίνου του οισοφάγου και του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος.

3. ΗΛΙΟΣ: To 70% των καρκίνων του δέρματος συνδέεται άμεσα με την υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία Α-Β. Τα άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, ανοιχτά χαρακτηριστικά, και όσοι έχουν κρεατοελιές διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τους υπόλοιπους.

4. ΔΙΑΤΡΟΦΗ: Οι μηχανισμοί οι οποίοι εμπλέκονται στο ρόλο της της διατροφής στην καρκινογέννηση είναι πολλοί όπως η μόλυνση των τροφών από τοξικούς ή βακτηριακούς παράγοντες, ο τρόπος παρασκευής, και η σύνθεση θρεπτικών συστατικών, τα ζωϊκά λίπη. Αντίθετα μια διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά δρά προστατευτικά.

Ενας καρκίνος μπορεί να μείνει σιωπηλός για αρκετό καιρό, ο οποίος όμως να μας δίνει κάποια προειδοποιητικά σημαδια. Από την άλλη αυτά τα σημάδια  δεν είναι ειδικά για την ασθένεια του καρκίνου.

Τα προειδοποιητικά σημάδια μπορούν εντούτοις να συνοψιστούν στην ακόπουθη κλινική τριάδα:

1.Οίδημα-Πρήξιμο (διόγκωση ορατή στο σώμα, φλεγμονή η οποία εμμένει).

2.Αιμορραγία (παρατεταμένη ή διακοπτώμενη στο χρόνο).

3.Επιμονή οποιουδήποτε νέου συμπτώματος.

Οι καρκινικοί δείκτες είναι ουσίες που εκκρίνονται από τον όγκο και ανιχνεύονται στo αίμα. Συνιστούν βιολογικές ενδείξεις της παρουσίας ενός καρκίνου.

O CEA είναι αυξημένο σε μεγάλο αριθμό αδενοκαρκινωμάτων, και χρησιμοποιείται ευρέως στο καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού.

H AFP είναι αυξημένη στον πρωτογενή καρκίνο του ήπατος και σε ορισμένους καρκίνους των όρχεων.

Το CA 15-3, CA 125, PSA χρησιμοποιούνται αντίστοιχα στον καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών και του προστάτη.

Οι καρκινικοί δείκτες θα μπορούσαν να θεωρηθούν (οπώς υποδηλώνει και ο ορισμός τους) εξαιρετικές ενδείξεις σε κάθε στάδιο ης νόσου, αλλά πρακτικά η χρήσης τους περιορίζεται.

Ορισμένοι δείκτες αυξάνονται  σε κάποιες κλινικές συνθήκες μη κακοήθειας (π.χ ηπατίτιδα) ή στην περίπτωση υπερμεταβολικής κατανάλωσης αλκοόλ ή καπνού. Επίσης ένας φυσιολογικός δείκτης δεν σημαίνει κατ’ανάγκη απουσία καρκίνου.

Διαταραχές πεπτικού συστήματος: Παρατεταμένη στο χρόνο διάρροια  ή δυσκολιότητα , οι οποίες μπορεί να εναλλάσονται απότομα μεταξύ τους. Αίμα στα κόπρανα. Απότομη απώλεια όρεξης.

Διαταραχές ουροποιητικού συστήματος: Παρατεταμένη δυσκολία στην ούρηση, παρατεταμένη συχνοουρία, αίμα στα κόπρανα, διόγκωση όρχεων.

Διαταραχές αναπνευστικού συστήματος: Σημάδια που σχετίζονται με τους πνεύμονες, όπως ξηρός βήχας που επιμένει, αιμόπτυση, δυσκολία στην αναπνοή.

Διαταραχές στην τραχηλική χώρα: Στην περιοχή του λαιμού, όπως βράγχος φωνής, δυσκολία στην κατάποση, διόγκωση των τραχηλικών λεμφαδένων (ορατές διογκώσεις στο λαιμό ή στο πρόσωπο).

Διαταραχές στην εγκεφαλική λειτουργία: Παρωδική απώλεια συνείδησης, ζάλη, κεφαλαλγία που εμένει, απότομη αλλαγή στην όραση, αστάθεια, ξαφνική εμφάνιση επιληπτικών κρίσεων.

Διαταραχές γυναικολογικού συστήματος: Μητρορραγία.

Διαταραχές στο μαστό: Οίδημα, πρήξιμο, φλεγμονή, μη φυσιολογική έκκριση από τη θηλή, εισολκή θηλής, ψηλάφηση πολλές φορές κατά το ντούς όζου στο στήθος ή στη μασχάλη διαστάσεων συνήθως ενός μικρού σβόλου.

Δερματικές αλλαγές: αλλάγη στο μέγεθος, στο χρώμα, στο πάχος, ενός σπίλου.

Αλλά γενικά παρατεταμένα στο χρόνο (έως 3 μήνες) συμπτώματα: Αδυναμία, κόπωση, ανορεξία, ξαφνική και μεγάλη απώλεια (6-10 kgr βάρους σε 3 μήνες), δεκαδικός πυρετός πολλές φορές μόνο κατά τις απογευματινές ώρες (5μμ-11μμ) ο οποίος εμμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η εξέλιξη της απεικονιστικής ιατρικής οφείλεται στην βελτίωση γνωστών απεικονιστικών τεχνικών (μαγνητική-αξονική τομογραφία) καθώς και στην εμφάνιση νέων εξετάσεων (PET/CT).

Τα αποτελέσματα σε σχέση με την κλασική απεικόνιση (ακτινογραφία, αξονική-μαγνητική τομογραφία, υπέρηχοι, μαστογραφία) έχουν βελτιωθεί.

Η δυνατότητα τρισδιάστατης απεικόνισης των οργάνων επιτρέπει την επακριβή πληροφόρηση για τη θέση του όγκου σε σχέση και με τα γειτονικά όργανα. Αυτή η βοήθεια είναι χρήσιμη για την απεικόνιση κάποιων όγκων που διευκολύνουν την χειρουργική επέμβαση ή την ακτινοθεραπεία.

Μια σημαντική εξέταση είναι η τομογραφάι με εκπομπή ποζιτρονίων (Positron Emission Tomography ή PET)  η οποία επιτρέπει τον ακριβέστερο απολογισμό εξάπλωσης του καρκίνου στο σώμα, καθώς και την πρόωρη διάγνωση των υποτροπών της νόσου.

Τα καρκινικά κύτταρα ξεφεύγουν από τον ελεγχόμενο πολλαπλασιασμό του φυσιολογικού κυττάρου, και υπακούν μόνο στο δικό τους άναρχο πλέον πρόγραμμα πολλαπλασιασμού.

Τα στάδια της προαναφερθείσας διαφοροποίησης ειναι συνοπτικά τα παρακάτω:

1. Φυσιολογικό κύτταρο (φυσιολογικός κυτταρικός πολλαπλασιασμός).

2. Υπερπλασία (αυξημένος κυτταρικός πολλαπλασιασμός, όπου αυτά τα υπερπλαστικά κύτταρα, αναπαράγονται γρήγορα αλλά έχουν φυσιολογική όψη).

3. Δυσπλασία (εκτός του γρήγορου πολλαπλασιασμού,συνυπάρχουν και αλλαγές στο μέγεθος των κυττάρων, στον προσανατολισμό των ιστών).

4. Καρκίνωμα in situ (τα κύτταρα εξακολουθούν να πολλαπλασιάζονται, σχηματίζουν ένα μικροσκοπικό όγκο, ο οποίος σε αυτό το πολύ αρχικό στάδιο εκτείνεται κατά μήκος της επιφανείας των ιστών, χωρίς να ξεπερνά την βασική μεμβράνη των ιστών).

5. Διηθητικός καρκίνος (σε αυτά τα στάδια πλέον έχει διαπεράσει την βασική μεμβράνη, γίνεται πιό επιθετικό αναλόγως του σταδίου της νόσου.Τα κύτταρα αυτά διεισδύουν στους πλησιέστερους ιστους-γειτονικά όργανα ή και στο αίμα, καθορίζοντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης μεταστάσεων).

6. Μεταστάσεις (Η μεταστατική εξάπλωση είναι μιά διέργασία που οδηγεί τα καρκινικά κύτταρα να μεταναστεύσουν και να αποικούν άλλους ιστούς. Έτσι τα καρκινικά κύτταρα αφού αναπτυχθούν στο εσωτερικό ενός οργάνου σχηματιζοντας έτσι την πρωτοπαθή εστία, μπορούν να περάσουν στα αγγεία και να εγκατασταθούν σε ένα άλλο όργανο και να δημιουργήσουν μια δευτεροπαθή εντόπιση. Η διασπορά αυτή μπορεί να γίνει μέσω των αιμοφόρων αγγείων ή μέσω της λεμφαγγειακής οδού).

Η αγώγη κατά του καρκίνου βασίζεται κυρίως σε τρείς μεγάλες ενότητες: την χειρουργική, την ακτινοθεραπεία και την χημειοθεραπεία.

Η λήψη θεραπευτικής αντιμετωπίσεως εξατομικεύεται σε κάθε ασθενή όχι μόνο όσον αφορά μόνο τον όγκο του αλλά και τη γενική καταστασή του (δηλαδή κατά πόσο θα μπορεί ο οργανισμός του ασθενούς να αντέξει την ακτικαρκινική θεραπεία).

Πάντα η απόφαση θα πρέπει να λαμβάνεται στα πλαίσια ογκολογικού συμβουλιου το οποίο απαρτήζεται συνήθως από χειρουργό, παθολόγο-ογκολόγο και ογκολόγο-ακτινοθεραπευτή και ή οποία ανακοινώνεται στον ασθενή ή στο στενό οικογενιακό περιβάλλον του έτσι ώστε να γνωρίζει ποιές θα είναι οι προσδοκίες από την θεραπεία και ποιά η τοξικότητα αυτής.